Onze liturgie

Waarom doen we het zo?

Waarom houden we een dienst zoals we dat meestal doen? Waarom is er een bepaalde volgorde? Welke gedachten zitten daarachter? U leest hier een toelichting bij de verschillende vaste onderdelen van de liturgie die we in de Oosterkerk meestal volgen.

De naam eredienst

Waarom komt de naam eredienst vandaan? Wij gaan naar de kerk omdat wij daar zelf op de een of andere manier behoefte aan hebben. En we willen graag dat wat we in de kerk beleven in die behoefte voorziet. Maar de grondgedachte van de christelijke samenkomst is dat we niet naar de kerk gaan omdat wij dat ergens voor nodig hebben, -hoewel dat ook een rol speelt. We gaan in de eerste plaats omdat God ons roept. We geloven in een God die mensen nodig heeft. Als er in deze wereld geen mensen zijn die Gods naam noemen, als er geen mensen zijn die willen leven uit het goede dat met die Naam verbonden is, kan God in onze wereld maar weinig beginnen. God heeft mensen nodig die dat goede zoeken en er woorden aan proberen te geven. Mensen die dat willen bezingen, eren, vieren en uitdragen.

Licht en hoop

Hoeveel vragen er ook zijn, hoeveel protest en hoeveel wanhoop er ook mag worden geuit, een viering heeft altijd een positieve grondtoon. Dat is de toon van de hoop, die zijn grond vindt in het geloof in een God die in de duisternis het Licht heeft geroepen. De hoop dat dit Licht uiteindelijk zal overwinnen voert de boventoon. Zoals een lied het zegt: God heeft het eerste woord. Hij heeft in den beginne het Licht doen overwinnen. Hij spreekt nog altijd voort.

Oorsprong

Onze liturgie gaat terug op een grondvorm die al is ontstaan toen de allereerste christenen bij elkaar kwamen. Daarin zijn weer belangrijke elementen uit het Jodendom terug te vinden. Nieuw was dat er bij een samenkomst van de volgelingen van Jezus niet alleen werd gesproken, gezongen en gebeden maar er ook altijd samen werd gegeten. Iedere keer opnieuw werd de avond in herinnering geroepen dat Jezus voor het laatst de maaltijd deelde met zijn leerlingen en zijn gedachtenis levend gehouden. In de Rooms-katholieke kerk is de communie, het delen van brood en wijn, nog steeds het hoogtepunt waarop elke viering uitloopt. In onze protestantse kerk is het delen van brood en wijn een bijzondere gebeurtenis die alleen op gezette tijden plaatsvindt.
Dat is het belangrijkste verschil. Verder is de grondvorm van de eredienst in de katholieke en de protestantse kerk in grote lijnen dezelfde. Er zijn drie hoofdonderdelen: de dienst van de Voorbereiding of toenadering waarmee de dienst begint, de dienst van de Schrift met lezingen uit de Bijbel en aan het einde de dienst van Gaven en gebeden.
De maaltijd hoort thuis bij het laatste deel, of die nu daadwerkelijk gehouden wordt of niet.

Zingen, lezen en bidden

Hoe verschillend vieringen ook kunnen zijn, er wordt in ieder geval altijd gezongen, gelezen en gebeden. En er zijn momenten van stilte. De ene keer zal het ene element meer de nadruk krijgen dan het andere. Zo kunnen er drie uitgebreide lezingen uit de Bijbel zijn, maar het kan ook maar één enkel vers zijn dat centraal staat. Meestal wordt er ook ingegaan op wat er is gelezen in een vorm van overdenking, maar dat hoeft niet altijd zo te zijn. Er kan in een dienst heel veel samen worden gezongen of bijna niet. Een koor kan het zingen deels overnemen. Zingen en muziek worden gezien als een van Gods grootste gaven, die Hem als het ware weer worden teruggegeven. In iedere dienst wordt er gebeden, waarbij zingen ook heel goed een vorm van bidden kan zijn.
Wie bidt richt zich heel direct tot God. Daarin verschilt een dienst in de kerk van bijvoorbeeld een lezing of beschouwing of een voorstelling over een religieus onderwerp. Bij een dienst ben je geen toeschouwer, maar altijd ook betrokkene. Er wordt niet alleen over God nagedacht en gesproken, maar je richt je ook zelf tot God. Hoe verschillend en soms ook tegenstrijdig de gedachten van wie daar zitten over wie en hoe God is ook kunnen zijn, niet alleen tussen mensen onderling maar zelfs binnen een en dezelfde persoon.

Voorbereiding

Om dat te kunnen en te durven doen, je richten tot een Aanwezigheid die jouw begripsvermogen ver te boven gaat, is er een bepaalde voorbereiding nodig. Al op het moment dat je een kerkgebouw binnengaat, betreed je al een andere ruimte, met een eigen sfeer. Het begin van de dienst wil mensen helpen die overgang te maken. De gesprekjes die bij binnenkomst vaak spontaan opkomen doordat mensen elkaar zien en ontmoeten en die ook hun waarde hebben, komen tot rust. De muziek die klinkt aan het begin is gericht op het zoeken van Gods aanwezigheid. Daarna spreekt de ouderling een welkom uit naam van de gemeenschap, gevolgd door een moment van stilte. Een kind komt naar voren en steekt de kaarsen op de viertafel aan de brandende paaskaars. Alle ogen worden gericht op dat Licht dat God heeft geroepen, het Licht van Christus dat de duisternis heeft overwonnen.
Daarna wordt er gezongen, het eerste lied, staande, zo actief mogelijk. Dat lied is vaak een psalm. Daarin komt de verbondenheid met het Jodendom en ook met de vele generaties voor ons tot uitdrukking. De psalmen zijn de oudste liederen die we hebben. Maar er kan ook juist gekozen worden voor een hedendaags lied.
Vaak staat er wel het een en ander in de weg waar je eerst los van moet zien te raken voordat je God onder ogen kunt komen. In de bemoediging, woorden ontleend aan Psalm 121, wordt Gods hulp aangeroepen. In het drempelgebed dat volgt stap je samen de drempel over. Dat gebeurt hardop, in beurtspraak tussen voorganger en gemeente. Allemaal samen zeggen we: hier zijn wij God en we zijn er klaar voor.
Op het drempelgebed kan meteen een ander gebed volgen, het Kyrie of smeekgebed. Dat is een oud gebed waarin de nood van de wereld voor God wordt gebracht. Dat doen we omdat je niet alleen voor onszelf in de kerk zitten, maar deel uitmaken van een wereld waarin van alles mis gaat. Een wereld die schreeuwt om zorg, liefde en gebed. Kyrie is een afkorting van Kyrie Eleison, en dat betekent: Heer ontferm u!  Het is een soort schreeuw tot God uit naam van alle mensen die wanhopig zijn.
God kun je alleen aanroepen als je gelooft dat je aan het goede adres bent. Een kind dat troost zoekt bij zijn vader of moeder weet dat er daar ook troost te vinden is. Dat vertrouwen komt tot uitdrukking in het glorialied dat onmiddellijk volgt op het Kyrie en er één geheel mee vormt. Het gloria is een loflied dat Gods liefde bezint, liefde die nooit ophoudt. Het klinkt tegen alle wanhoop en tranen in. Als er veel bijzondere dingen in een dienst gebeuren die ook tijd en aandacht kan er worden gekozen voor een verkorte vorm. Dan gaan we van het drempelgebed meteen over op de lezingen.

Schrift

Het openslaan van de Bijbel gaat gepaard met een klein ritueel. Er wordt een Bijbelse groet in beurtspraak uitgesproken. Daarop volgt het gebed bij de opening van de Schrift. Rituelen die bedoeld zijn om ontvankelijk te worden voor de woorden die zullen klinken. De kinderen zijn daar nog steeds bij, want ook zij zullen samen naar het verhaal gaan luisteren in hun eigen viering. Ze komen na het gebed naar voren en er volgt een gesprek, waarin de kinderen en de anderen in de kerk al een beetje voorbereid worden op wat er gaat komen. Voordat de kinderen achter het Licht aan de kerk uitgaan, zingen we samen een kinderlied, vaak begeleid door piano en/of gitaren. Een van de lezingen wordt gedaan door een lector, die zich hier thuis op voor heeft bereid. Niet alleen de voorganger maakt de dienst uit, het Woord is van ons allemaal.
Vanouds waren er drie lezingen: één uit het Oude of Eerste Testament, één uit het evangelie waarin het gaat om het leven van Jezus, en één uit de brieven uit het Nieuwe Testament, waar concrete aanwijzingen gegeven worden hoe je uit het geloof kunt leven. We volgen het oecumenisch leesrooster dat door verschillende kerken overal wordt aangehouden en waar ook de kinderkring mee werkt. Om de dienst niet te lang te maken en de concentratie te vergroten wordt er soms gekozen voor maar één lezing.
In de overdenking wordt er enige uitleg gegeven. Die oude teksten uit een heel andere wereld zijn voor ons vaak maar zo niet te begrijpen. Naast verheldering wordt er geprobeerd een verbinding te leggen tussen zo’n oude tekst en de wereld van ons vandaag. Wat kunnen wij er nu mee? Soms is er zo’n enorm verschil tussen de manier waarop er toen werd geleefd en geloofd en de manier waarop wij dat nu doen, verschil dat te maken heeft met de cultuur, dat het nodig kan zijn om duidelijk te zeggen: zo zien we dat nu niet meer. Waar altijd weer naar wordt gezocht is een diepere gedeelde kern of drijfveer die achter de verschillen schuil gaat. Op de overdenking volgt de muzikale meditatie, een stukje muziek, dat probeert aan te sluiten bij het thema en dat kan helpen om het gehoorde nog eens in alle rust te overdenken.
Daarna klinkt het antwoord van de gemeente in een geloofslied. Meestal komen tijdens het naspel de kinderen terug. Soms is het fijn om meer tijd te hebben en komen ze er pas na de collecte weer bij. We gaan daar flexibel mee om.

Gaven en gebeden

Het aandachtsboek dat bij de ingang van de kerkzaal ligt, waar mensen dingen in op kunnen schrijven die zij graag onder de aandacht willen brengen van ons allemaal, wordt nu opengeslagen. Een diaken leest voor wat er die dag is in gezet. Bij ieder verzoek wordt er een lichtje ontstoken aan het Licht van de paaskaars. Soms zijn het dingen die in de voorbede nog weer terugkomen maar dat hoeft niet. Als er een kind is geboren of een gemeentelid is overleden wordt dit voorafgaand aan de gebeden bekend gemaakt. Daarbij wordt er ook een lichtje aangestoken. Voor iedere overledene wordt een steen geschreven met de naam, geboortedatum en sterfdatum in mooi gekalligrafeerde letters aangebracht. De ouderling brengt de steen naar de gedachtenishoek, waar een kaars brandt. De steen blijft daar een jaar lang liggen en wordt dan aangeboden aan de familie.
Daarop volgen dank- en voorbeden. In de gebeden aan het eind wordt gevraagd om de kracht om uit het gehoorde te leven. Begonnen wordt met een dankgebed. Daarin wordt stil gestaan bij alle dingen die blij en dankbaar stemmen, alles wat je zomaar krijgt. Je kunt alleen geven van wat je eerst zelf hebt ontvangen. Net als eerder in het Kyriëgebed wordt er in de voorbeden ook gebeden voor de nood die er is.
Nu wordt er ook gevraagd om de kracht hier iets aan te doen of er in ieder geval zo goed mogelijk mee om te gaan. De gesproken gebeden maken plaats voor stilte, waarin ieder de gelegenheid krijgt zelf dingen en mensen in gedachten te nemen en voor God te brengen. De gebeden gaan dan over in het gezamenlijk hardop gesproken Onze Vader. Daarbij worden de kerkklokken geluid: luister, het oudste en meest universele gebed van de hele christenheid klinkt nu. Op de gebeden volgen enkele korte mededelingen, zoals de bestemming van de bloemen. Op bijzondere dagen is er ook een liturgische schikking, waarin het bijzondere karakter van de dienst is terug te zien.
Daarop volgt de collecte door de diakenen, die worden geholpen door gemeenteleden en kinderen. Dat is een belangrijk ritueel, waarin we elkaar oproepen tot solidariteit met de wereld en de nood die daar is, en met de eigen gemeenschap. Er is een inzameling voor de diaconie die mensen helpt in financiële of andere nood, voor de kerk als gemeenschap en één voor een bijzonder doel dat iedere week weer anders is.
De dienst eindigt met een uitzending. De Rooms-katholieke mis dankt haar naam aan deze uitzending; vroeger zond de priester de mensen weg met de Latijnse woorden: Ite missa est wat betekent: Ga heen, nu volgt de uitzending. Het woord missie is daar ook van afgeleid. Voordat we uitgezonden worden zingen we een laatste lied en gaan daar, net als in het begin van de dienst, bij staan. Opnieuw een actieve houding, dit keer om op weg te gaan. Vaak is het slotlied een loflied of een bede om te mogen leven uit de kracht van het geloof.

Zending en zegen

Daarna ontvangt de gemeente de zegen. In de zegen wordt de omarming van God doorgegeven. Het is een intiem gebaar van elkaar in het hart sluiten. Die zegen is ook een vorm van toerusting en opdracht om de liefde van God uit te dragen in de wereld. Het gezongen Amen, waarmee de zegen wordt beantwoord, betekent het aanvaarden van die opdracht.
De viering eindigt met feestelijke orgelklanken. En daarna is er ruimte voor ontmoeting en gesprek en het vieren van het leven door samen koffie te drinken, een heel eigen ritueel dat volgt op het samenzijn in de kerkzaal en dat niet meer weg te denken is.

Aanvullende informatie over de kleuren in de kerkdienst door het jaar heen, vindt u op deze webpagina.